کتاب علم الهی از منظر فلاسفه مسیحی و مسلمان با تاکید بر مبانی حکمت متعالیه نوشته‌ی کبری لشگری، آرای فلاسفه یونان قدیم، مسیحیت و اسلام به ویژه ملاصدرا را در باب علم الهی ذکر و بررسی می‌کند تا تفاوت‌ها و مشابهت‌های آرای دینداران مسلمان و مسیحی آشکار شود.
درباره‌ی کتاب علم الهی از منظر فلاسفه مسیحی و مسلمان با تاکید بر مبانی حکمت متعالیه:
مسأله‌ی علم خداوند به ذات خویش و به ماسوی، پس از توحید از جمله اساسی‌ترین، بنیادی‌ترین و غامض‌ترین مسائل فلسفی محسوب می‌شود و در حقیقت یکی از بحث‌انگیزترین و جنجالی‌ترین موضوعات فلسفی است و می‌توان عمر آن را برابر با عمر چندین هزار ساله‌ی بشریت دانست. بخش عمده‌ای از تحقیقات حکما و فیلسوفان مربوط به علم الهی است.
فیلسوفان خداباور درباره‌ی علم الهی و چگونگی تعلّق آن به اشیاء و اعمال اختیاری انسان، با جدیّت تمام به تفکّر پرداخته و نظریه‌پردازی کرده‌اند؛ با اندیشه‌ورزی در این باب، مسائل متعدّدی روشن می‌شود. مسائلی چون بساطت خدا، سرمدیّت ذات باری، علم خداوند به ذاتش، و به موجودات و انتخاب‌های متنوع انسان، اراده و اختیار انسان و این‌که علم خداوند چه نوع علمی است، اگر علم دارد علمش جزئی است یا کلی؟ اگرچه میان آراء و افکار حکما و دانشمندان تعارضاتی در این زمینه مشاهده می‌شود، که حاکی از پیچیدگی موضوعِ آن است؛ امّا انسان روشن ضمیر از ورای این اختلاف آراء و با بررسی نقاط ضعف و قوت آن‌ها، می‌تواند حقیقت را دریابد؛ حقیقتی که از یک جهت با خداشناسی پیوند خورده است و از سوی دیگر با انسان شناسی مرتبط است.
در تفسیر این که خداوند چگونه می‌تواند بی‌آنکه خدشه‌ای به تغییرناپذیری و بساطت او وارد شود به انتخاب‌های ذاتاً متغیر انسان علم داشته باشد، برخی از متکلمان مسلمان قائل به جبر و سلب اختیار و اراده‌ی انسان شده‌اند و علم پیشین الهی را با اختیار آدمی ناسازگار شمرده‌اند و متکلمان معتزلی قائل به اختیار محض انسان شدند؛ بنا بر اعتقاد آنان، افعال اختیاری انسان آفریده خودِ انسان بوده و واجب تعالی مدخلیتی در صدور آن ها ندارد و امامان شیعه فرمودند: «لاجبر و لا تفویض بل امرٌ بین الامرین». نه جبر و نه تفویض، بلکه مردم با اختیار خود از خدا فرمان می‌برند و فعل به هر دوی آن‌ها برمی‌گردد.
کتاب علم الهی از منظر فلاسفه مسیحی و مسلمان با تأکید بر مبانی حکمت متعالیه مناسب چه کسانی است؟
این کتاب برای افرادی که به مباحث دینی و فلسفه علاقه دارند، مناسب خواهد بود.
در بخشی از کتاب علم الهی از منظر فلاسفه مسیحی و مسلمان با تأکید بر مبانی حکمت متعالیه می‌خوانیم:
افلاطون در تاریخ فلسفه‌ی اروپا از شهرتی عظیم برخوردار بوده است و اگر او را سرآمد همه‌ی حکما ندانیم، بی‌گمان در شمار یکی از بزرگ‌ترین آن‌هاست. افلاطون یکی از اشراف مرفّه بود در نخستین سال‌های جنگ آتن و اسپارت بدنیا آمد. هنگامی که آتن شکست خورد، افلاطون جوان بود. او از شاگردان سقراط بود و بدو علاقه و ارادت تمام داشت. افلاطون پس از مرگ سقراط پنجاه سال دیگر عمر کرد و در هشتاد و یک سالگی جان سپرد. در طول این مدت بیش از بیست مکالمه کوتاه و بلند از بیست تا سیصد صفحه منتشر کرد که مشهورترین آن‌ها جمهوری است.
افلاطون درباره‌ی علم پیشین الهی نظریه‌ی مثُل را مطرح نموده است. طبق این نظریه موجوداتی که در عالم طبیعت و ماده، فسادپذیر و بی‌دوام هستند، وجودهای مجرد عقلی خارج از زمان و مکان، زوال ناپذیر و دائمی، ثابت و تغییرناپذیر هم دارند که مثل نامیده می‌شوند. این صور یا مثل کاملاً جدا از اشیاء محسوس موجودند و قائم به خود در یک عالم متعالی هستند و نه تنها خارج از اشیاء این عالم‌اند، بلکه خارج از خداوند نیز هستند، همه‌ی مثال‌ها به مثال یگانه‌ی خیر یا نیکی منتهی خواهند شد پس می‌توان ایده‌آلیسم افلاطونی را وسیله‌ای برای سیر از کثرت به وحدت دانست. مثل در نزد خداوند حاضرند و موجودات مادی با ارتسام یافتن صورت هر کدام در مثل مربوطه، معلوم خداوند قرار می‌گیرند.
فهرست مطالب کتاب
تشکر و قدردانی
مقدمه
فصل اول: پیشینه‌ی بحث در حوزه‌ی مغرب زمین و نزد اندیشمندان اسلامی
۱- ۱- پیشینه‌ی بحث در حوزه‌ی مغرب زمین
۱- ۱- الف- فلاسفه‌ی دوره‌ی یونانی و عهد قدیم
۱- ۱- الف- ۱- افلاطون: (۳۴۷- ۴۲۷ ق م)
۱- ۱- الف- ۲- ارسطو (۳۲۲- ۳۸۴ ق م)
۱- ۱- الف- ۳- افلوطین (۲۷۰- ۲۰۴ م)
۱- ۱- ب- فلاسفه‌ی دوره‌ی قرون وسطی
۱- ۱- ب- ۱- آگوستین (۴۳۰ – ۳۵۴ م)
۱- ۱- ب- ۲- بوئتیوس (۴۸۰– ۵۲۴ م)
۱- ۱- ب- ۳-آنسلم (۱۱۰۹- ۱۰۳۳ م)
۱- ۱- ب- ۴- توماس آکویناس (۱۲۷۴- ۱۲۲۴ م)
۱- ۱- ب- ۵- ویلیام اکام (۱۳۴۷- ۱۲۸۷ م)
۱- ۱- ب- ۶- لوئی دِ مولینا (۱۶۰۰- ۱۵۳۵ م)
۱- ۱- ج- فلاسفه‌ی دوره‌ی مدرن (دوران نو و معاصر)
۱- ۱- ج- ۱- لایب نیتس (۱۶۴۶- ۱۷۱۶ م)
۱- ۱- ج- ۲- جرج برکلی (۱۶۸۵- ۱۷۵۳ م)
۱- ۱- ج- ۳- الوین پلانتینگا (۱۹۳۲ م)
جمع بندی در حوزه‌ی مغرب زمین
۱- ۲- پیشینه‌ی بحث علم الهی در حوزه‌ی اندیشمندان مسلمان
۱- ۲- ۱- متکلمان
۱- ۲- ۱- الف- معتزله
۱- ۲- ۱- ب- اشاعره
۱- ۲- ۱- ج- شیعه
۱- ۲- ۱- ج- ۱- خواجه نصیرالدین طوسی (۶۷۲- ۵۹۷ ﻫ ق)
۱- ۲- ۱- ج- ۲- علامه حلی (۶۴۸- ۷۲۶ﻫ ق)
۱- ۲- ۱- ج- ۳- حکیم متأله عبدالرزاق لاهیجی (متوفی ۱۰۷۲)
۱- ۲- ۲- عارفان اسلامی
۱- ۲- ۳- فلاسفه اسلامی
۱- ۲- ۳- الف- حکمت مشاء
۱- ۲- ۳- الف- ۱- فارابی (۲۵۷ﻫ – ۳۳۸ ﻫ)
۱- ۲- ۳- الف-۲- ابن سینا
۱- ۲- ۳- ب- حکمت اشراق
۱- ۲- ۳- ب- ۱- شیخ شهاب الدین سهروردی (۵۴۹ – ۵۸۷ ق)
۱- ۲- ۳- ج- حکمت متعالیه
۱- ۲- ۳- ج- ۱- صدرالمتألهین
جمع بندی در حوزه ی اسلامی
فصل دوم: تبیین دیدگاه هیوز با نظر به آرای آکویناس، اکام و مولینا
۲-۱- توماس آکویناس (۱۲۷۴- ۱۲۲۵ م)
۲- ۱- الف- ذاتی بودن علم خدا از دیدگاه آکویناس
۲- ۱- ب- اقسام علم خداوند
۲- ۱- ج- علم مطلق و بساطت خداوند از دیدگاه آکویناس
۲- ۱- د- سرمدیت خدا از دیدگاه آکویناس
۲- ۱- ﻫ – علم تغییرناپذیر خداوند به امور متغیر زمانی
۲- ۱- و- علم خداوند به ممکنات استقبالی
۲- ۱- ز- نقد هیوز بر دیدگاه آکویناس
۲- ۲- علم خدا از دیدگاه اُکام (۱۳۴۹- ۱۲۸۵ م)
۲- ۲- الف- بساطت و مطلق بودن علم خدا
۲- ۲- ب- علم خداوند به امور جزئی و متغیر زمانی
۲- ۲- ج- امکانی بودن علم خداوند
۲- ۲- د- سرمدیّت خداوند از دیدگاه اکام
۲- ۲- ﻫ – علم خداوند به ممکنات استقبالی
۲- ۲- و- دیدگاه کلی اکام راجع به اراده‌ی خدا و مخصوصاً اراده‌ی ناظر به تقدیر او
۲- ۲- ز- نقد هیوز بر اکام
۲- ۳- لویس دِ مولینا (۱۶۰۰- ۱۵۳۵ م)
۲- ۳- الف- سرمدیّت خداوند از دیدگاه مولینا
۲- ۳- ب- ضرورت علم خدا
۲- ۳- ج- علم خداوند به ممکنات استقبالی و افعال انسان
۲- ۳- د- ادعاهای مولینا راجع به علم واسط خداوند
۲- ۳- ﻫ – نقد هیوز بر مولینا
۲- ۴- علم خدا از دیدگاه هیوز
۲- ۴- الف- بساطت خداوند و علم مطلق الهی از دیدگاه هیوز
۲- ۴- ب- ضروری و ذاتی بودن علم خداوند از دیدگاه هیوز
۲- ۴- ج- علم خدا به امور جزئی و متغیر
۲- ۴- د- علم خداوند به ممکنات استقبالی و افعال انسان
۲- ۴- ﻫ – آیا امکان داشت علم خداوند به تاریخ جهان، غیر از آن‌چه هست، باشد؟
جمع بندی فصل دوم: تبیین علم خدا از دیدگاه هیوز بر اساس آرای آکویناس، اکام و مولینا
فصل سوم: تبیین علم خداوند از دیدگاه حکمت متعالیه
۳- ۱- حکیم صدرالدین شیرازی (۹۷۹- ۱۰۵۰ ﻫ ق)
۳- ۱- الف- بساطت خداوند از دیدگاه صدرالمتألهین
۳- ۱- ب- ذاتی بودن علم خداوند
۳- ۱- ج- ضرورت علم واجب تعالی
۳- ۱- د- علم واجب تعالی از دیدگاه صدرالمتألهین
۳- ۱- د- ۱- علم واجب به ذات خود
۳- ۱- د- ۲- علم واجب به مخلوقات در مرتبه‌ی ذات
۳- ۱- د- ۳- علم واجب در مرتبه‌ی مخلوقات
۳- ۱- ﻫ – مراتب علم باری‌تعالی
۳- ۱- و- علم واجب به امور جزئی و متغیر زمانی
۳- ۱- ز- علم واجب به ممکنات استقبالی و افعال انسان
۳- ۲- حکیم متأله حاج ملاهادی سبزواری (۱۲۱۲- ۱۲۸۹ م)
۳- ۲- الف- ذاتی بودن علم خداوند
۳- ۲- ب- بساطت حق تعالی
۳- ۲- ج- اقسام علم واجب تعالی
۳- ۲- ج-۱- علم ذات اقدس به ذات خود
۳- ۲- ج- ۲- علم ذات اقدس به مخلوقات در مرتبه‌ی ذات
۳- ۲- ج- ۳- علم خداوند به ماسوی در مرتبه‌ی مخلوقات
۳- ۲- د- مراتب علم حق تعالی
۳- ۲- ﻫ – علم واجب تعالی به ممکنات و افعال بندگان
۳- ۳- علامه طباطبایی (قده) (۱۳۲۱- ۱۴۰۲ ﻫ ق)
۳- ۳- الف- بساطت واجب‌تعالی
۳- ۳- ب- ضرورت ازلی بودن خداوند
۳- ۳- ج- ذاتی بودن علم واجب تعالی
۳- ۳- د – اقسام علم واجب تعالی از دیدگاه علامه طباطبایی (ره)
۳- ۳- د- ۱- علم واجب به ذات خود
۳- ۳- د- ۲- علم واجب به مخلوقات در مرتبه‌ی ذات
۳- ۳- د- ۳- علم واجب‌الوجود به مخلوقات در مرتبه‌ی مخلوق
۳- ۳- ﻫ – مراتب علم خدا از دیدگاه علامه طباطبایی (ره)
۳- ۳- ز- علم واجب تعالی به امور جزئی و متغیر
۳- ۳- ح – علم باری‌تعالی و اختیار انسان و ممکنات استقبالی
۳- ۴- امام خمینی (قده) (۱۳۲۰- ۱۴۱۱ ﻫ. ق)
۳- ۴- الف- بساطت واجب‌تعالی از دیدگاه امام خمینی (قده)
۳- ۴- ب- ذاتی بودن صفات واجب‌تعالی
۳- ۴- ج- علم واجب تعالی از دیدگاه امام خمینی (قده)
۳- ۴- ج- ۱- علم واجب به ذات خود
۳- ۴- ج- ۲- علم واجب‌تعالی به مخلوقات پیش از خلقت
۳- ۴- ج- ۳- علم واجب‌تعالی به ماسوی پس از خلقت
۳- ۴- د- تغییرناپذیری علم حق‌تعالی
۳- ۴- ﻫ – علم خدا به ممکنات استقبالی و افعال انسان
۳- ۵- استاد شهید مطهری (ره) (۱۳۵۸- ۱۲۹۸ ﻫ ش)
۳- ۵- الف- ضرورت ذاتی واجب‌تعالی
۳- ۵- ب- علم مطلق واجب‌تعالی
۳- ۵- ج- آیا علم خداوند تغییرپذیر است؟
۳- ۵- د- علم خداوند به ممکنات استقبالی و افعال انسان
۳- ۶- آیت الله محمدتقی مصباح یزدی (۱۳۱۳ ﻫ ش)
۳- ۶- الف- سرمدیت خداوند از دیدگاه استاد مصباح یزدی
۳- ۶- ب- بساطت حق تعالی
۳- ۶- ج- ذاتی بودن صفات واجب‌تعالی
۳- ۶- د- علم واجب‌تعالی از دیدگاه استاد مصباح یزدی
۳- ۶- ﻫ – علم واجب‌تعالی به ذات
۳- ۶- و- علم واجب به مخلوقات پیش از خلقت
۳- ۶- ز- علم واجب به مخلوقات پس از ایجاد
۳- ۶- ح- آیا علم واجب‌تعالی تغییرپذیر است؟
۳- ۶- ط- علم واجب تعالی به ممکنات استقبالی و افعال انسان
جمع بندی فصل سوم
فصل چهارم: نقد و بررسی دیدگاه هیوز از منظر حکمت متعالیه
۴- الف- توصیف خداوند در دیدگاه هیوز و نقد صدرالمتألهین بر آن
۴- ب- بساطت خداوند و علم مطلق الهی و نقد آن
۴- ج- ضروری و ذاتی بودن علم خداوند و نقد آن
۴- د- علم خدا به امور جزئی و متغیر و نقد آن
۴- د- ۱- دیدگاه علامه طباطبایی
۴- د- ۲- حکیم سبزواری (ره)
۴- د- ۳- استاد مصباح یزدی
۴- ﻫ – علم خداوند به ممکنات استقبالی و افعال انسان
۴- ﻫ – ۱ – رأی صدرالمتألهین (قده)
۴- ﻫ – ۲ – حکیم سبزواری (ره)
۴- ﻫ – ۳ – امام خمینی (ره)
۴- ﻫ – ۴ – علامه طباطبایی (ره)
۴- ﻫ – ۵ – استاد مطهری (ره)
۴- ﻫ – ۶ – استاد مصباح یزدی
۴- و- آیا خداوند می‌تواند به جهان متفاوتی علم داشته باشد؟
جمع‌بندی فصل چهارم
نتیجه‌گیری
فهرست منابع و مآخذ