امام صادق وتمدن اسلامی

 کتاب امام صادق وتمدن اسلامی تالیف دکتر عباس رهبری بزودی توسط انتشارات دانش بنیان مهر منتشر خواهد شد

درتوضیح مباحث این کتاب می توان گفت : فرهنگ و تمدن یکی از اساسی‌ترین و مؤثرترین عوامل شکل‌گیری ساختار انسانی به شمار می‌آید که فرد و
جامعه می‌توانند از آثار و پیامدهای مثبت آن برای رشد و تعالی خود استفاده مطلوب و بهره فراوان ببرند. فرهنگ و تمدن
برای انسان دو مفهوم لازم و ملزوم یکدیگرند که باوجود یکدیگر کامل می‌شوند. در میان ائمه اطهار(ع)، امام صادق(ع)
در نشر علوم و معارف دینی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا در دوره امام صادق(ع) است که مسلمانان
بیش‌ازپیش به علم و دانش روی آوردند و شهرهای بزرگ اسلامی همچون مکه، مدینه، بصره، کوفه و… دارای مجالس
درس و مناظره‌های بزرگ علمی بودند. در این زمان بود که امام صادق(ع) توانستند از فرصت عظیم به‌دست‌آمده
نهضت علمی به‌جای مانده از پدر بزرگوارشان امام محمدباقر(ع) را ادامه داده و تا حد بسیاری، علوم و تمدن اسلامی را
در اختیار انبوه شاگردان خود قرار دهند. همچنین امام(ع) به علت سفرهای خود که برخی با اختیار و برخی به‌اجبار به
شهرهای مختلفی مانند حیره، هاشمیه، کوفه و… صورت گرفت به نشر علوم پرداختند و در این شهرها فراگیران نزد امام
صادق(ع) می‌آمدند و از دریای دانش امام همام استفاده می‌کردند. همین امر باعث گردید توان علمی امام(ع) زبانزد مردم
گشته و هرکجا قدم می‌نهادند، مردم از هر مکانی برای استفاده از علوم بیکران ایشان به محضر شریفشان حضور
می‌یافتند.
امام صادق(ع) با استفاده از این فرصت گران‌بها که در اختیارشان قرارگرفته بود، به رشد و اعتلای فرهنگ و
تمدن اسلامی پرداختند و بزرگان زیادی جهت استفاده از علم ایشان به سمت مدینه روی آوردند تا بتوانند حتی در
یک‌زمان کوتاه هم که شده از علم امام(ع) استفاده نمایند. امام صادق(ع) نیز هر یک از شاگردان خود را که به امری
علاقه‌مند بودند به سمت آن علم هدایت می‌کردند؛ علمی که باذوق شاگردان سازگارتر بود و به همین دلیل هر یک از
شاگردان امام پس از چندی در یک یا دو رشته تبحر می‌یافتند و به همین دلیل است که می‌توان گفت امام صادق(ع)
گام‌های بلند و اساسی در تبیین، اصلاح و ساماندهی و گسترش فرهنگ اسلامی برداشت و فرهنگ و تمدن اسلامی را از
اصل و بنیان بازسازی نمود.
این کتاب در پنج فصل تدوین گردیده که در فصل اول کلیات نگارش کتاب ذکرشده و در فصل دوم به پیشینه
مطالب نوشته شده در مورد امام صادق(ع) پرداخته شده است. در فصل سوم ساختار سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و تمدنی
دوره امام صادق(ع) بیان‌شده و در فصل چهارم جایگاه علمی و معنوی امام صادق(ع) در تمدن اسلامی تحلیل‌شده است.
فصل پنجم کتاب نیز، اقدام به جمع بندی از مباحث مطرح‌شده پرداخته ایم که با اسناد و دلایل علمی جایگاه امام صادق(ع)
در تمدن اسلامی توضیح داده‌شده است.
فهرست

پیش‌گفتار
فصل اول
کلیات
۱-۱) اهمیت بحث
۱-۲) اهمیت و ضرورت بررسی جایگاه علمی امام
صادق(ع) در تمدن اسلامی

۱-۳) روش نگارش
۱-۳-۱) نوع نگارش
۱-۳-۲) روش گردآوری اطلاعات در کتاب
۱-۳-۳) روش تجزیه‌وتحلیل اطلاعات و داده‌ها
۱-۴) نقد و بررسی منابع مورداستفاده
۱-۴-۱) سیره و مغازی

۱-۴-۲) کتب روایی و حدیث
۱-۴-۳) منابع رجالی
۱-۴-۴) فرق و مذاهب (ملل و نحل)
۱-۴-۵) تاریخ ائمه(ع)
۱-۴-۶) تواریخ عمومی
۱-۴-۷) انساب
۱-۴-۸) فتوح
۱-۴-۹) مقاتل
۱-۴-۱۰) طبقات
۱-۴-۱۱) جامعه‌شناسی دوره اسلامی
۱-۴-۱۲) منابع ادبی
۱-۴-۱۳) فهرست‌ها
فصل دوم
۲) مبانی نظری و پیشینه تالیفات وتحقیقات انجام گرفته
۲-۱) تعریف واژه‌ها و مفاهیم (اصطلاحات)
۲-۱-۱) علم
۲-۱-۲) معنویت
۲-۱-۳) امام
۲-۱-۴) مهندسی
۲-۱-۵) فرهنگ
۲-۱-۶) مهندسی فرهنگ
۲-۱-۷) فرهنگ از دیدگاه امام صادق(ع)
۲-۱-۸) تمدن
۲-۱-۹) مهندسی تمدن
۲-۱-۱۰) تمدن از دیدگاه امام صادق(ع)
۲-۲) پیشینه
۲-۲-۱) پایان‌نامه‌ها
۲-۲-۲) مقاله‌ها
۲-۲-۳) کتاب‌ها
۲-۳) جنبههای جدید در این کتاب
فصل سوم
۳) اوضاع فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دوره امام
صادق(ع)
۳-۱) زندگی و زمانه امام صادق(ع)
۳-۲) جریان‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی عصر
امام صادق(ع) در دوران بنی امیه
۳-۳) جریان‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، عصر
امام صادق(ع) در دوران بنی عباس
۳-۴) بررسی مسائل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی عصر
امام صادق(ع) در دوران بنی امیه و بنی عباس

۳-۴-۱) تشابهات سیاسی دو حکومت (بنی امیه و بنی
عباس) نسبت به امام صادق(ع)
۳-۴-۲) تفاوتهای سیاسی دو حکومت (بنی امیه و بنی
عباس) نسبت به امام صادق(ع)
۳-۴-۳) تاثیر اقدامات سیاسی بنی‌امیه و بنی‌عباس بر
شیعیان در دوران امام صادق(ع)
۳-۴-۴) مواجهه سیاسی امام صادق(ع) در برابر
اقدامات بنی‌امیه و بنی‌عباس
۳-۴-۴-۱) تبیین امامت در جامعه اسلامی
۳-۴-۴-۲) طاغوت‌ستیزی، امام صادق(ع)
۳-۴-۴-۳) زنده نگه‌داشتن حماسه عاشورا
۳-۴-۴-۴) سازمان وکالت
۳-۴-۴-۵) تشکیلات گسترده پنهانی
۳-۴-۴-۶) منابع مالی امام صادق(ع)
۳-۴-۴-۷) عدم همکاری شیعیان با حکومت جور
۳-۴-۴-۸) مبارزه با غلات
۳-۴-۴-۹) دستور تقیه به شیعیان از طرف امام
صادق(ع)
۳-۴-۴-۱۰) بی‌اطلاعی خلفا از علوم دینی
۳-۴-۴-۱۱) تأثیر امام صادق(ع) در مکتب حدیث
مدینه
۳-۵) اقدامات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی
امام صادق(ع)
فصل چهارم
۴) جایگاه امام صادق(ع) و شاگردان امام(ع) در
مهندسی فرهنگ و تمدن اسلامی
۴-۱) جنبش علمی در عصر امام صادق(ع)
۴-۱-۱) توانایی علمی امام صادق(ع)
۴-۱-۲) آثار علمی امام صادق(ع)
۴-۱-۳) جایگاه علمی امام صادق(ع) در علوم اسلامی
۴-۱-۳-۱) فقه و اصول فقه
۴-۱-۳-۱-۱) اقدامات امام صادق(ع) در رشد فقه
۴-۱-۳-۱-۲) منابع دستورات فقهی
۴-۱-۳-۱-۳) اقدامات امام صادق(ع) در زمینه فقه و
اصول
۴-۱-۳-۲) قرائت
۴-۱-۳-۲-۱) اقدامات امام صادق(ع) در زمینه قرائت
۴-۱-۳-۳) تفسیر
۴-۱-۳-۳-۱) تفسیر لغوی
۴-۱-۳-۳-۲) تفسیر به مأثور (استفاده از روایات)

۴-۱-۳-۳-۳) تفسیر ادبی
۴-۱-۳-۳-۴) تفسیر قرآن به قرآن
۴-۱-۳-۳-۵) استفاده از جری و تطبیق در تفسیر آیات
۴-۱-۳-۳-۶) استفاده از تشبیه و تمثیل در تفسیر آیات
۴-۱-۳-۳-۷) تفسیر آیات با توجه به اسباب نزول
۴-۱-۳-۳-۸) اقدامات امام صادق(ع) درزمینه تفسیر
۴-۱-۳-۴) حدیث
۴-۱-۳-۴-۱) بررسی سند حدیث
۴-۱-۳-۴-۲) نگارش حدیث
۴-۱-۳-۴-۳) نقد و فهم حدیث
۴-۱-۳-۴-۴) تفسیر حدیث با حدیث
۴-۱-۳-۴-۵) اقدامات امام صادق(ع) در زمینه حدیث
۴-۱-۳-۵) کلام
۴-۱-۳-۵-۱)موضوع علم کلام
۴-۱-۳-۵-۲) اهداف علم کلام
۴-۱-۳-۵-۳) آغاز علم کلام در اسلام
۴-۱-۳-۵-۴) اهل‌بیت و علم کلام
۴-۱-۳-۵-۵) روش امام صادق(ع) در کلام
۴-۱-۳-۵-۶) منزلت علم کلام
۴-۱-۳-۵-۷) نفی اندیشه غلات در روایات کلامی امام
صادق(ع)
۴-۱-۳-۵-۸) برخورد کلامی امام صادق(ع) با معتزله
۴-۱-۳-۵-۹) تفاوت‌ بحث‌های کلامی شیعه و معتزله
۴-۱-۳-۵-۱۰) منع از بحث‌های کلامی در
برخی‌احادیث
۴-۱-۳-۵-۱۱) علت منع بحث کلامی در روایات
۴-۱-۳-۵-۱۲) دلیل منع و امور نهی شده در علم کلام
۴-۱-۳-۵-۱۳) تأثیر آموزه‌های کلامی امام صادق(ع)
بر آثار کلامی
۴-۱-۳-۵-۱۴) اقدامات امام صادق(ع) درزمینه کلام
۴-۱-۴) جایگاه امام صادق(ع) در علوم غیر اسلامی
۴-۱-۴-۱) علوم طبیعی
۴-۱-۴-۲) پزشکی
۴-۱-۴-۲-۱) خلقت انسان و تکوین جنین در رحم
۴-۱-۴-۲-۲) کیفیت ولادت جنین
۴-۱-۴-۲-۳) چگونگی هضم غذا
۴-۱-۴-۲-۴) قدرت تکلم و عضوهای مربوط به صدا
۴-۱-۴-۲-۵) دستگاه فهم و ادراک
۴-۱-۴-۲-۶) وصف قلب
۴-۱-۴-۲-۷) دندان

۴-۱-۴-۲-۸) خواص میوه‌ها و سبزی‌ها در کلام امام
صادق(ع)
۴-۱-۴-۲-۹) اقدامات و نظر امام صادق(ع) درزمینه
پزشکی
۴-۱-۴-۳) شیمی
۴-۱-۴-۳-۱) اقدامات امام صادق(ع) در زمینه شیمی
۴-۱-۴-۴) نجوم
۴-۱-۴-۴-۱) نظر امام صادق(ع) در باب نجوم
۴-۱-۴-۴-۲) رد نظریه مرکزیت زمین
۴-۱-۴-۴-۳) عظمت جهان
۴-۱-۴-۴-۴) حرکت انتقالی (گردش زمین به دور
خورشید و ایجاد فصل‌ها)
۴-۱-۴-۴-۵) حرکت وضعی (چرخش زمین به دور
خود)
۴-۱-۴-۴-۶) سیاره‌ها
۴-۱-۴-۴-۷) ستاره‌ها
۴-۱-۴-۴-۸) راه شناخت نیمروز
۴-۱-۴-۴-۹) آموزش اندازه سایه شاخص افق مدینه
۴-۱-۴-۴-۱۰) زندگی سایر مخلوقات در سیارات دیگر
۴-۱-۴-۴-۱۱) خلقت انسان‌های دیگر
۴-۱-۴-۴-۱۲) مشخص کردن فاصله ستارگان و
سیاره‌ها
۴-۱-۴-۴-۱۳) میزان نور ستارگان
۴-۱-۴-۵) فلسفه
۴-۱-۴-۵-۱) دلیل‌های مخالفت امام صادق(ع) با فلسفه
و پاسخ به آن
۴-۱-۴-۵-۲) دلیل‌های مخالفت شاگردان امام
صادق(ع) با فلسفه و پاسخ به آن
۴-۱-۴-۵-۳) راهکارهای امام صادق(ع) در علم فلسفه
۴-۱-۴-۵-۴) آموزشهای امام صادق(ع) در زمینه
فلسفه
۴-۱-۴-۶) عرفان
۴-۱-۴-۶-۱) اقدامات امام صادق(ع) درزمینه عرفان
۴-۱-۴-۷) اخلاق
۴-۱-۴-۷-۱) معاشرت با مردم
۴-۱-۴-۷-۲) مهمان‌نوازی
۴-۱-۴-۷-۳) انفاق
۴-۱-۴-۷-۴) برآورده کردن حاجت نیازمندان
۴-۱-۴-۷-۵) موعظه‌های اخلاقی
۴-۱-۴-۷-۶) تلاش برای روزی و معیشت

۴-۱-۴-۷-۷) نیکی در برابر بدی
۴-۱-۴-۷-۸) سود حلال
۴-۱-۴-۷-۹) ساده زیستی
۴-۱-۴-۸) تعلیم و تربیت
۴-۱-۴-۸-۱) هدف اصلی تعلیم و تربیت
۴-۱-۴-۸-۲) اهداف فرعی تربیت از منظر امام
صادق(ع)
۴-۱-۴-۸-۳) اقدامات امام صادق(ع) در زمینه تعلیم و
تربیت
۴-۱-۵) جایگاه علمی و معنوی امام صادق(ع) در
مهندسی فرهنگ و تمدن اسلامی
۴-۲) شاگردان امام صادق(ع) و جایگاه علمی آنان
۴-۳) اقدامات شاگردان امام صادق(ع)
فصل پنجم
۵) بحث پایانی
۵-۱) ارکان کتاب
۵-۱-۱) تحلیل سیستم سوات(SWOT)
5-1-2) تحلیل تئوری لوزی انسجام درونی
۵-۲) نتایج حاصل شده
۵-۲-۱) تبیین امامت (WO1، SO2)
5-2-2) رشد و توسعه شیعه (WO4، WT2)
5-2-3) نظام‌مند شدن باورها و عقاید شیعه (SO1،
ST5)
5-2-4) ایجاد تشکیلات سیاسی و عقیدتی (ST2،
WO2، WO3)
5-2-5) ایجاد فقه شیعه (جعفری) (ST1)
5-2-6) ایجاد نظام آموزشی نوین (SO5)
5-2-7) مقابله با انحرافات فکری (WT4، ST4،
ST3)
5-2-8) حفاظت از کیان اسلامی در برابر سیاست‌های
غلط حکام (الگوسازی سیاسی)( SO4، WO5،
WT6، WT5، ST6)
5-2-9) ایجاد آثار علمی و گسترش علوم (WT3،
WT1)
5-2-10) تربیت شاگردان (SO3)
5-3) محدودیت‌های نگارش کتاب
فهرست منابع